Słownik Pojęć Astronomicznych

SŁOWNIK POJĘĆ ASTRONOMICZNYCH

 

A

Astronomia amatorska
Hobby polegające na obserwacjach nieba i ciał niebieskich, w czasie których wykorzystywane są najczęściej mapy nieba, programy astronomiczne (symulatory, programy do obróbki zdjęć astronomicznych), gołe oko, lornetki, teleskopy, filtry optyczne i siatki dyfrakcyjne oraz rejestratory obrazu (kamery, aparaty fotograficzne). Mimo że amatorska astronomia nie skupia się na badaniach naukowych, to amatorzy często posługują się sprzętem niewiele ustępującym aparaturze wykorzystywanej przez profesjonalnych astronomów. Astro-amatorzy mają na swoim koncie wiele ważnych z punktu widzenia nauki osiągnięć, takich jak np. odkrycia nowych komet, planetoid i ich księżyców, supernowych itd. Monitorowanie zmienności gwiazd wykonywane przez liczną grupę amatorów często jest wykorzystywane w publikacjach naukowych. Wynikiem astronomicznego hobby są też odręcznie wykonywane rysunki, zdjęcia np. obiektów głębokiego nieba – publikowane w internecie lub podczas organizowanych spotkań – wykorzystywane do tworzenia kolekcji, kalendarzy astronomicznych itp. Amatorska astronomia skupia się najczęściej na  obserwacjach nocnych, ale nie pomija też zjawisk dziennych takich jak zaćmienia czy plamy na Słońcu.

Aberracja chromatyczna
Wada optyczna powstająca w rezultacie różnego miejsca ogniskowania się promieni w zależności od długości ich fali. Powstaje w wyniku dyspersji szkła użytego do budowy soczewki ujawniającej się różnymi współczynnikami załamania fal uzależnionymi od ich długości.
Specjalne zbudowane układy wielosoczewkowe w znacznym stopniu redukują tą wadę.

Aberracja światła
pozorna zmiana położenia obserwowanego obiektu astronomicznego spowodowana skończoną wartością prędkości światła oraz ruchem obserwatora (najczęściej związanego z Ziemią) w czasie, w którym promień światła pokonuje drogę od ciała niebieskiego do obserwatora.

Adapter T-2 / montaż T
Pierścień T-2 ring wykorzystywany do astrofotografii z aparatami typu SLR (jedno-obiektywowymi). Pierścień łączy bagnet korpusu aparatu z adapterem
umieszczonym w wyciągu okularowym.

Albedo
Współczynnik odbicia (stosunek ilości światła odbijanego do ilości światła padającego) ciała nie świecącego własnym światłem (planety, księżyca).

Analiza widmowa
Badanie widm gwiazd, które pozwala na uzyskanie informacji o budowie chemicznej i warunkach fizycznych w atmosferze gwiazdy.

Aphelium (Afelium)
Punkt orbity, który jest najdalej od Słońca.

Apertura
Średnica głównego zwierciadła lub soczewek teleskopu.

Apeks
Kierunek w przestrzeni, w którym porusza się Słońce. Położony w gwiazdozbiorze Herkulesa.

Apogeum
Punkt na orbicie ciała okrążającego np. Ziemię (satelity naturalnego - Księżyc lub sztucznego), w którym jest ono najdalej od Ziemi.

Asteroida
Wielki skalisty lub lodowy obiekt. Większość asteroid orbituje dookoła Słońca w pasie asteroidowym pomiędzy Marsem a Jowiszem.

Asteryzm 
Część danego gwiazdozbioru, która ma własną nazwę, nie zaliczana do którejkolwiek z 88 oficjalnych konstelacji. Gwiazdy tworzące asteryzm zwykle nie są w żaden sposób fizyczne powiązane, a ich pozorna bliskość jest jedynie wynikiem rzutowania na sferę niebieską z punktu odniesienia obserwatora na Ziemi (lub innego punktu odniesienia).

Astrofizyka
Dział astronomii zajmujący się teoretycznie oraz obserwacyjnie procesami fizycznymi oraz budową obiektów astronomicznych Prekursorem astrofizyki był J. Fraunhofer, który zbadał widmo optyczne Słońca, odkrywając w nim liczne linie absorpcyjne. Właściwa astrofizyka zaczęła się szybko rozwijać w drugiej połowie XIX w. dzięki odkryciu praw spektrometrii (1859, G.R. Kirchhoff).

Atmosfera
Gazowa powłoka planety, Księżyca lub zewnętrzna warstwa gwiazdy. Posiadają ją wszystkie planety oprócz Merkurego. Na ogół są nieprzezroczyste dla promieniowania widzialnego i całkowicie przesłaniają stałą powierzchnię planety.

AU
Średnia odległość Ziemi od Słońca - około 149,6 milionów kilometrów; używana do wyrażania wzajemnych odległości ciał w układach planetarnych.

Azymut
Kąt między punktem na horyzoncie, znajdującym się dokładnie pod obiektem na sferze niebieskiej, a punktem południa. 


B

BaK4
Wysokiej jakości materiał szklany, wyprodukowany ze szkła barowo-potasowego. W porównaniu do szkła BK-7, szkło BaK4 jest trudniejsze w wytwarzaniu a zatem droższe. Instrumenty z soczewkami ze szkła BaK4 charakteryzują się lepszą rozdzielczością i korekcją kolorów.

Biały karzeł 
Końcowe, supergęste stadium gwiazdy o masie mniejszej niż 1,4 masy Słońca. Większość materii takiej gwiazdy jest w stanie zdegenerowanym. Jest małą, bardzo gęstą gwiazdą stopniowo stygnącą. Powstaje przez skurczenie się gwiazdy małej masy po ustaniu reakcji termojądrowych w jej wnętrzu.

Biegun Niebieski
Punkt przebicia sfery niebieskiej przez prostą równoległą do osi obrotu planety lub księżyca. Każde obracające się ciało niebieskie ma swój biegun świata.

BK-7
Rodzaj szkła odznaczający się dobrą charakterystyką transmisji, wytwarzany ze szkła borowo-potasowego. BK7 to standardowy materiał szklany powszechnie używany do produkcji dobrej optyki.

Bolid
Meteor znacznych rozmiarów, jasnością przewyższający planetę Wenus.

Bozon
Cząsteczka elementarna (bądź możliwa do wyodrębnienia cząstka złożona) o spinie całkowitym. Mezony, a także fotony i inne cząstki pośredniczące, ze względu na niektóre własności, można uważać za bozony np. jądra helu, czyli cząstki alfa i inne obiekty.

Brązowy Karzeł
Obiekt o tak małej masie - mniejszej niż 0,08 masy Słońca - że nie mogą w nim zachodzić reakcje termojądrowe. Takie obiekty słabo świecą, promieniując energię wydzielaną na skutek swej kontrakcji, powodowanej przez grawitację.

C

Cefeida
Typ gwiazd zmiennych, w których zmiany jasności następują w wyniku okresowych pulsacji gwiazdy.

Celownik
Szukacz.

Ciało niebieskie
Sztuczne lub naturalne obiekty znajdujące się w przestrzeni kosmicznej.

Czarna dziura
Obiekt o masie tak zwartej, że nawet światło nie może się wydostać spod wpływu jego silnego pola grawitacyjnego. Z zewnątrz ciało takie będzie czarne. Prawdopodobnie niektóre masywne gwiazdy po wyczerpaniu swojego paliwa jądrowego zapadają się pod własnym ciężarem, tworząc czarną dziurę.

Czas Greenwich
Czas oparty na uśrednionym w zakresie roku ruchu obrotowym Ziemi. Punktem początkowym doby w tym systemie jest dolna kulminacja Słońca na południku 0 (Greenwich).

Czas tłumienia
Czas, jaki potrzebuje podstawa teleskopu, żeby stłumić zewnętrzne wibracje.

Czerwony karzeł 
Mała gwiazda o niskiej temperaturze powierzchniowej i najniższej jasności wśród gwiazd ciągu głównego.

Czerwony olbrzym
Ogromna gwiazda o niewielkiej średniej gęstości i niskiej temperaturze powierzchniowej (stąd czerwona barwa gwiazdy).

D

Dec
Skrót od „deklinacja”.

Deklinacja (Dec)
Oznaczana symbolem δ – jedna ze współrzędnych określających położenie ciała w obydwu układach równikowych: równonocnym i godzinnym. Definiujemy ją jako kąt pomiędzy kierunkiem poprowadzonym od obserwatora do obiektu a płaszczyzną równika niebieskiego. Obiekty położone na północnej półkuli nieba mają deklinację dodatnią (od 0 do 90°), a na południowej ujemną (od 0° do -90°).

DS (DeepSky)
Obiekty głębokiego nieba, w uproszczeniu wszystko co znajduje się poza naszym układem słonecznym

Deszcz meteorytów
Jednoczesny spadek na dany teren dużej liczby meteorytów, pochodzących z rozpadu większego meteoroidu w atmosferze.

Droga Mleczna
Nasza galaktyka, w której znajduje się Układ Słoneczny wraz Ziemią; widoczna na niebie jako jasna smuga, jej centrum znajduje się w konstelacji Strzelca. 

E

Efemerydy
Tablice zawierające obliczone położenia ciał niebieskich w różnych momentach, w tym i w przyszłości.

Ekliptyka
Płaszczyzna określana przez orbitę Ziemi dookoła Słońca. Większość planet w naszym układzie słonecznym pojawia się blisko płaszczyzny ekliptyki. Oś Ziemi jest nachylona o 23,5o od ekliptyki, co powoduje pojawienie się pór roku.

EKSTYNCJA (atmosferyczna)
Zjawisko zachodzące w atmosferze które polega na osłabieniu natężenia światła wszystkich obiektów astronomicznych, im niżej obiekt nad horyzontem tym jasność obiektu mniejsza.

Elipsa
Spłaszczone koło podobne do owalu, Ruch planet odbywa się po orbitach eliptycznych.

Elongacja
Dygresja ciała niebieskiego, odchylenie - jest to w przybliżeniu odległość kątowa pomiędzy środkiem tarczy Słońca a planetą na sferze niebieskiej. W praktyce jest to różnica długości ekliptycznych Słońca i planety. Można też określić ją jako przejście ciała niebieskiego przez punkt styczności równoleżnika niebieskiego z wertykałem.

F

Faza Księżyca i planet
Określony kształt widocznej z Ziemi powierzchni Księżyca lub planety. Niektóre szczególne fazy noszą określone nazwy, np. nów, pierwsza kwadra, pełnia, trzecia kwadra.

Fotografia ogniskowa
Metoda wykonywania zdjęć astro, polegająca na przyłączeniu aparatu do wyciągu okularowego teleskopu. W metodzie tej teleskop spełnia funkcje obiektywu aparatu.

Foton
Cząstka elementarna przenosząca oddziaływanie elektromagnetyczne. Światło jest strumieniem fotonów.

Fotosfera
Widzialna, powierzchniowa warstwa gwiazdy (np. Słońca), emitująca fale elektromagnetyczne w postaci światła widzialnego. Od fotosfery zależy typ widmowy gwiazdy.

G

Galaktyka
Duży, grawitacyjnie związany układ gwiazd, pyłu i gazu międzygwiazdowego oraz niewidocznej ciemnej materii. Typowa galaktyka zawiera od 10⁷do 10¹² gwiazd orbitujących wokół wspólnego środka masy. Oprócz pojedynczych gwiazd, galaktyki zawierają dużą liczbę układów gwiazd oraz różnego rodzaju mgławice.

Galaktyka karłowata
Typ galaktyk o małych rozmiarach, poniżej 2 kpc, i małej jasności absolutnej.

Głębokie niebo (DSO)
Obiekty niebieskie zlokalizowane poza Układem Słonecznym.

Grawitacja
Siła, z jaką Ziemia lub inne ciała niebieskie przyciągają przedmioty. Grawitacja utrzymuje planety na orbitach dookoła Słońca.

Gromada kulista
Bardzo rozległe skupisko gwiazd o charakterystycznym kulistym kształcie. Zawierają tysiące lub nawet miliony gwiazd. Są one widoczne w naszej galaktyce i w galaktykach sąsiednich.

Gromada otwarta
Luźne nagromadzenie gwiazd o niezdefiniowanym kształcie. Możemy wiele z nich zobaczyć na niebie. Dwie z nich, Hiady i Plejady, są łatwe do odnalezienia. Plejady są gwiazdami młodymi i resztka gazów pozostałych z pierwotnej mgławicy może być na nich nadal widoczna. Hiady są gromadą duża starszą. Gromady otwarte mogą zawierać od około dwunastu do wielu setek gwiazd.

Gromada galaktyk
Skupisko kilku, kilkunastu, kilkudziesięciu, lub kilkuset galaktyk, tworzących układ związany grawitacyjnie.

Guiding
Sterowanie, nadążne, wprowadzanie korekt położenia, śledzenie - montażu np. podczas sesji fotograficznej w stosunku do wybranych obiektów na niebie.

Gwiazda
Ciało niebieskie świecące własnym światłem pochodzącym z przemian jądrowych zachodzących w ich wnętrzu.

Gwiazda Nowa
Gwiazda zmienna wybuchowa, w której w wyniku gwałtownych przemian termojądrowych obserwuje się szybki i ogromny wzrost jasności, a następnie powolny powrót do pierwotnej jasności.

Gwiazda Polarna
Inaczej "Gwiazda Biegunowa", gwiazda widoczna najbliżej północnego bieguna niebieskiego. Obecnie jest nią najjaśniejsza gwiazda Małej Niedźwiedzicy.

Gwiazdy podwójne
Układy złożone z dwóch gwiazd krążących wokół wspólnego środka masy.

Gwiazda zmienna
Gwiazda zmieniająca swoją jasność w czasie.

Gwiazdozbiór
Grupa gwiazd na niebie, której nazwa jest związana z jej kształtem. Całe niebo podzielono na 88 gwiazdozbiorów.

H

Horyzont
Maksymalna odległość, na jaką może spoglądać obserwator. W kosmologii horyzont odpowiada odległości, jaką przebyło światło od początku Wszechświata. Obiekty znajdujące się dalej pozostają dla nas niewidoczne, ponieważ ich światło nie zdążyło jeszcze do nas dotrzeć.

I

Iridium
Stosunkowo małe satelity komunikacyjne. Mają około 4 metrów długości i 1 metra szerokości. Satelity te znajdują się na niskiej orbicie Ziemi i są częścią światowego systemu przenośnej komunikacji. Składała się on z 66 satelitów na 6 oddzielnych orbitach o wysokości 780 km. Pierwotnie miał posiadać 77 satelitów, a ponieważ pierwiastek chemiczny iryd ma liczbę atomową 77 stąd nazwa tego systemu.
 

J

Jasność
Wielkość opisująca ilość energii wysyłanej przez obiekt astronomiczny w jednostce czasu, analogiczna do mocy żarówki.

Jednostka astronomiczna
Średni dystans pomiędzy Ziemią a Słońcem (ok. 150 milionów km) określany jest jako jedna jednostka astronomiczna.

Jednostka parsek
Jednostka odległości równej 3.26 lat świetlnych oraz odległość, na której gwiazda mogłaby mieć paralaksę roczną równą 1 sekundy łuku.

K

Kolimacja
Proces ustawienia optyki teleskopu.

Koma 
W optyce jedna z aberracji optycznych czyli wad układów optycznych. Polega na tym, że wiązka promieni świetlnych wychodząca z punktu położonego poza osią optyczną tworzy po przejściu przez układ plamkę w kształcie przecinka lub komety.

Komety
Ciała niebieskie, które orbitują dookoła słońca składające się ze zamrożonego lodu, gazu i pyłu. Komety stają się widzialne, kiedy zbliżają się do Słońca.

Koniunkcja
Ustawienie ciał niebieskich i obserwatora w jednej linii.

Kontrast
Różnica pomiędzy dwoma skrajnie jasnymi obiektami.

Księżyc
Jedyny naturalny satelita Ziemi, zarazem jej najbliższy astronomiczny sąsiad i najjaśniejszy oprócz Słońca obiekt na niebie.

Kula niebieska
Twór geometryczny - sfera o dowolnym promieniu, w środku której znajduje się obserwator; pojęcie pomocne w określaniu kierunków do ciał niebieskich na niebie.

Kulminacja
Przejście ciała niebieskiego przez płaszczyznę południka (południk niebieski). W chwili kulminacji górnej (górowanie) ciało niebieskie osiąga największą wysokość, w chwili kulminacji dolnej (dołowanie) - najmniejszą.

Kwazar
Najbardziej odległy obiekt pozagalaktyczny, który jest centrum wysokoenergetycznej galaktyki. Odległość kwazarów jest tak wielka, że ich światło wyczerpało się, zanim została utworzona Ziemia.

L

Libracja
Powolne wahania, rzeczywiste bądź pozorne, satelity obserwowanego z powierzchni ciała niebieskiego, które ten satelita okrąża. Zazwyczaj terminu tego używa się w odniesieniu do ruchów tarczy Księżyca względem Ziemi, odkrytych w 1637 r. przez Galileusza, które można porównać do chybotania się szalek wagi.

Limb
Skraj tarczy Słońca, Księżyca lub planety.

LP (LightPollution)
Zanieczyszczenie świetlne, w astronomii wizualnej oraz astrofotografii powoduje nałożenie sztucznego światła na światło pochodzące z poza atmosfery ziemskiej i skutkuje zmniejszeniem zakresu widoczności obiektów astronomicznych.

M

Magnitudo (Mag)
Wielkość gwiazdowa - pozaukładowa jednostka miary stosowana do oznaczania jasności gwiazd i innych podobnych ciał niebieskich. Jednostką wielkości gwiazdowej jest magnitudo (oznaczenie m lub mag). Im wyższa wielkość przypisana gwieździe tym jest ona słabsza. Nieuzbrojonym okiem można zobaczyć tylko gwiazdy do około 6 mag.

Maska Bahtinova
Narzędzie do precyzyjnego, ręcznego ustawiania ostrości przy astrofotografii poprzez nałożenie jej na wlot tubusu teleskopu. Nazwa pochodzi od nazwiska wynalazcy Pavela Bahtinova.

Mechanika nieba
Dział astronomii zajmujący się ruchem ciał niebieskich zachodzącym pod wpływem wzajemnego oddziaływania grawitacyjnego. Zasadniczo w mechanice nieba stosuje się nierelatywistyczną teorię grawitacji.

Meridiana
Lokalny południk dzielący hemisferę na część wschodnią i zachodnią.

Meridian flip
Przejście montażu paralaktycznego przez lokalny południk (meridianę). Za każdym razem gdy montaż paralaktyczny przechodzi z zachodniej części nieba na wschodnią (i na odwrót) musi "pójść" na około. Zapobiega to sytuacji w której przeciwwagi znajdują się wyżej od teleskopu.

Meteor
Potocznie "spadająca gwiazda". Fragment komety lub planetoidy, który spadając na Ziemię świeci w wyniku tarcia o atmosferę.

Meteoryt
Meteoryt to część meteoru, która spadła na Ziemię. Duży meteoryt może być przyczyną powstania krateru.

Mgławica planetarna
Typ mgławicy, gdzie chmura gazu i pyłu powstała z zewnętrznych warstw gwiazdy.

Minuta łuku
Jednostka miary łuku odpowiadająca 1/60 stopnia.

Minuta kątowa
Jednostka miary kątowej równa 1/60 stopnia.

Moc zbierania światła
Im większa jest apertura systemu optycznego, tym słabsze obiekty mogą być obserwowane.

Montaż azymutalny
Sposób zamontowania (posadowienia) teleskopu, w którym teleskop obraca się wokół osi pionowej i poziomej. Jest to najprostsze technicznie rozwiązanie, ale w celu śledzenia ciała niebieskiego należy regulować ustawienie teleskopu w obu płaszczyznach.

Montaż Dobsona
Najprostszy, a jednocześnie najtańszy typ montażu teleskopu, bardzo dobrze sprawdza się przy obserwacjach wizualnych, większość dużych teleskopów newtona posiada ten typ montażu. Jest to montaż azymutalny.

Montaż ekwatorialny (równikowy, paralaktyczny)
Rodzaj montażu teleskopu posiadającego dwie prostopadłe do siebie osie obrotu. Oś godzinowa (biegunowa) wskazuje Biegun Północny i jest równoległa do osi Ziemi. Oś prostopadła do niej to oś deklinacji. Montaż ekwatorialny (EQ) dostarcza możliwość śledzenia obiektów niebieskich poprzez obracanie teleskopu tylko wokół osi godzinowej. W połączeniu z napędem silnikowym umożliwia wykonywanie zdjęć astro.


N

Nadir
Punkt na sferze niebieskiej położony dokładnie naprzeciwko zenitu. Znajduje się prostopadle pod obserwatorem. Inaczej mówiąc: zenit antypodów.

Napęd gwiazdowy
Napęd silnikowy stosowany w teleskopach do śledzenia gwiazd podczas obrotu Ziemi.

Napęd śledzenia
Napęd śledzenia jest stosowany w montażach ekwatorialnych i wyrównuje ruch obrotowy Ziemi. Jest niezbędny dla astrofotografii.

Nowa
Nagły rozbłysk małej gwiazdy spowodowany zmianami w jej wnętrzu.

O

Obiekty Messiera
Lista 110 obiektów głębokiego nieba. Po raz pierwszy skatalogowana przez francuskiego astronoma Charlesa Messiera

Obłok Oorta
Jest to dysk składający się z lodu, pyłu, gazów i planetoid obiegających Słońce w odległości 300 do 100 000 AU. Jest to odległość odpowiadająca 1000-krotnemu dystansowi między Słońcem a Plutonem lub ok. 1 rokowi świetlnemu. Podobnie jak pas Kipera, obłok Oorta jest pozostałością po formowaniu się Układu Słonecznego. Pochodzą z niego komety, a według niektórych teorii może pojawić się z niego zagrożenie dla Ziemi i innych planet.

Odrośnik
Rodzaj "przedłużki", element nakładany na przód tubusu w celu zmniejszenia naparowywania i skraplania się pary na elementach optycznych. Teoretycznie odrośnik jest w każdym teleskopie, jednak zazwyczaj jest za krótki. Aby odrośnik dobrze spełniał swoje przeznaczenie, powinien wystawać przed położenie obiektywu o co najmniej 1,5 razy więcej niż średnica obiektywu. Oznacza to, że refraktor stu milimetrowy powinien mieć odrośnik wystający o co najmniej 15 cm. Odrośnik może być z tworzywa sztucznego aluminium, karimaty itp.

Offset
Głębokości osadzenia i wycentrowania lustra wtórnego w tubusie.

Okular
Wymienialny element optyczny, który powiększa obraz z teleskopu i powoduje, że jest on widzialny dla oka. Najbardziej popularne rodzaje to: Kellnera, Ploessla, ortoskopowy.

P

Paralaktyczny
Ekwatorialny, równikowy.

Paralaksa
Zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu na sferze niebieskiej względem dalszych obiektów, wynikające ze zmiany miejsca obserwacji, spowodowanej przemieszczeniem się obserwatora.

Parsek
Jednostka odległości używana w astronomii. Oznaczana przez pc. 1 pc = 3.2616 roku świetlnego = 206265 j.a. = 3.086*1016 m

Peryhelium
Punkt na orbicie planety, w którym znajduje się ona najbliżej słońca.

Planeta
Ciało niebieskie krążące dookoła gwiazdy, obracające się wokół własnej osi i świecące światłem odbitym od gwiazd.
Nazwa dla głównych obiektów układu słonecznego. Inne obiekty to księżyce, komety i asteroidy.

Planeta karłowata
Ciało niebieskie, które spełnia tylko kilka warunków definicji planety i nie może być zaliczone do planet głównych. Przykładem jest Pluton, który utracił status planety w 2006 r. po sympozjum Międzynarodowej Unii Astronomicznej w Pradze, podczas której zmieniono definicję planety.

Planetoida
Ciało niebieskie o średnicy mniejszej niż 1000 km, poruszające się wokół Słońca. Większość planetoid znajduje się w pasie planetoid między Marsem a Jowiszem.

Podstawa altazymutalna
Teleskop o podstawie altazymutalnej zazwyczaj musi obracać się dookoła obu osi jednocześnie, żeby podążać za zmianą położenia obiektów niebieskich
spowodowanego ruchem obrotowym Ziemi. Dla niezbyt dużych teleskopów ten typ montażu jest w zupełności wystarczający. Wiele nowoczesnych amatorskich teleskopów posiada montaże altazymutalne, które są napędzane silnikiem i sterowane komputerowo.

Precesja
Jest to zjawisko przejawiające się wykonywaniem przez oś Ziemi ruchu po powierzchni bocznej stożka. W wyniku takiego ruchu oś ziemska kreśli na tle nieba okrąg. Zakreślenie pełnego okręgu trwa 26 tysięcy lat. Zjawisko to jest wywołane przez siły grawitacyjne Księżyca i Słońca.

Prędkość gwiazdowa
Pozorna prędkość obiektów niebieskich spowodowana ruchem obrotowym Ziemi.

Punkt równonocy wiosennej
Dwa dni w roku (21 marzec i 23 wrzesień) charakteryzują się tym, że dzień i noc mają taką długość. W te dni słońce przecina ekliptykę i równik niebieski.

Protogwiazda
Gwiazda, która jest dopiero na etapie tworzenia się. We wnętrzu protogwiazdy nie zachodzą żadne reakcje jądrowe.

Pryzmat prostujący
To jeden z użytecznych akcesoriów wyposażenia teleskopu. Umieszczony pomiędzy układem ogniskującym a okularem powoduje powstawanie obrazu nieodwróconego(ziemskiego). Wygodny w czasie prowadzenia obserwacji ziemskich.

Przystosowanie do ciemności
Szereg zmian w źrenicach obserwatora, które pozwalają dobrze widzieć w ciemności. Czas potrzebny na przystosowanie oczu do widzenia w ciemności
wynosi około 20 minut.

Pulsar
Pulsar jest rodzajem gwiazdy neutronowej wyróżniającym się tym, że wysyła w regularnych, niewielkich odstępach czasu impulsy promieniowania radiowego. Powszechnie przyjętym mechanizmem tej emisji jest model "latarni morskiej". W modelu tym mamy na powierzchni gwiazdy jedną lub dwie bardzo gorące plamy wysyłające promieniowanie radiowe. Gdy taka plama zwraca się w kierunku obserwatora obserwuje on błysk promieniowania - podobnie do momentu gdy reflektor latarni morskiej świeci w naszym kierunku.

R

RA
Skrót od rektascensja.

Radioastronomia
Dział astronomii zajmujący się badaniem za pomocą radioteleskopów promieniowania radiowego emitowanego przez różne obiekty astronomiczne: kwazary, galaktyki, materię międzygalaktyczną i międzygwiazdową, gwiazdy (w szczególności nowe, supernowe, pulsary), Słońce, planety Układu Słonecznego itp.

Rektascensja (RA)
Oznaczana jako α  – jedna ze współrzędnych astronomicznych, określających położenie ciała niebieskiego na sferze niebieskiej w układzie współrzędnych astronomicznych zwanym układem równikowym równonocnym. Definiujemy ją jako kąt dwuścienny pomiędzy płaszczyzną koła godzinnego punktu równonocy wiosennej (rektascensja równa 0^h) a płaszczyzną koła godzinnego obiektu. Rektascensję nalicza się w kierunku na wschód, zgodnym z rocznym ruchem Słońca. Przyjmuje ona wartości z zakresu od 0^h do 24^h.

Rok świetlny
Jednostka odległości stosowana w astronomii. To odległość jaką pokonuje światło w próżni w ciągu jednego roku juliańskiego (365,25 dnia) to 63241 j.a.  oraz 0,3066 pc.

Rozdzielczość
Cecha instrumentu ujawniająca się w możliwości obserwacji obiektów o określonej odległości kątowej. Im większa jest zdolność rozdzielcza tym bliższe sobie punkty są obserwowane jako odrębne, a nie jako pojedynczy punkt.

Rozmiar kątowy 
Wielkość kątowa, kąt widzenia obiektu - jest to kąt pomiędzy skrajnymi promieniami tworzącymi obraz tego obiektu, dobiegającymi do punktu, w którym znajduje się obserwator. Dla przykładu rozmiary kątowe   księżyca to - > perygeum: 0°33'28" , apogeum: 0°29'55"

S

Satelita
Ciało o małej masie w porównaniu do masy ciała, wokół którego biegnie na stabilnej orbicie; satelity dzieli się na naturalne (księżyce planet) i sztuczne (stworzone przez człowieka).

Seeing
W astronomii obserwacyjnej wielkość, która określa stabilność atmosfery i nie ma związku z przejrzystością powietrza. W zależności od tego, czy atmosfera jest spokojna, czy też turbulentna, można przez teleskop uzyskać albo stabilne obrazy obiektów niebieskich, albo nie dostrzec praktycznie żadnych szczegółów.

Sekunda łuku
Jednostka miary łuku odpowiadająca 1/60 minuty łuku.

Siatka krzyżykowa
Specjalne siatki stosowane w okularach i celownikach umożliwiające precyzyjne skierowanie teleskopu.

Soczewki achromatyczne
Soczewki składające się z dwóch lub trzech oddzielnych elementów powodujących podczas ustawiania ostrości ogniskowanie promieni o różnych długościach fal w jednym punkcie. Rezultatem jest znaczna redukcja aberracji chromatycznej.

Soczewki Barlowa
Soczewki umieszczone przed okularem teleskopu zwiększające długość ogniskowej i powiększenie.

Stopień
Jednostka miary kąta. W kole występuje 360 stopni. Każdy stopień jest dzielony na 60 minut.

Światłosiła
Światłosiła jest stosunkiem ogniskowej do średnicy teleskopu i wyraża się prostym wzorem:
f=F/D
gdzie f to światłosiła, F ogniskowa, a D średnica obiektywu/zwierciadła.

Szukacz
Mały teleskop o małym powiększeniu i dużym polu widzenia mocowany równolegle do głównego teleskopu. Ułatwia lokalizację obiektów niebieskich i kierowanie teleskopu.

T

Teleskop soczewkowy (refraktor)
Teleskop, którego układ optyczny zbudowany jest z soczewek.

Teleskop zwierciadlany (reflektor)
Teleskop, którego układ optyczny zbudowany jest ze zwierciadeł.

Terminator
Linia oddzielająca część oświetloną ciała niebieskiego od części nieoświetlonej

Tranzyt
Przejście ciała niebieskiego przez południk lokalny. 2. przejście mniejszego kątowo ciała przed tarczą większego.

Typ widmowy gwiazd
Metoda klasyfikacji gwiazd na podstawie ich koloru, czyli temperatury powierzchni i linii absorpcyjnych w widmie. Kolejne typy widmowe to O (niebieskie, bardzo gorące gwiazdy), B, A, F, G, żółte, K i M (czerwone, zimne).

U

Układ horyzontalny (alt-azymutalny)
Koło horyzontalne ma 360o. Zaczyna się od 0 o (północ). Pionowe koło zaczyna się od 0o (horyzont) do 90 o (zenit).

Układ planetarny
Zbiór planet i innych ciał niebieskich okrążających wspólne centrum masy.

Układ Słoneczny
Układ ciał niebieskich znajdujących się pod dominującym wpływem grawitacyjnym Słońca i związanych wspólnym pochodzeniem.

W

Warstwy optyki
Specjalnie wykonane antyrefleksyjne powłoki soczewek i zwierciadeł poprawiające sprawność optyczną sprzętu.

Współrzędne sfery niebieskiej
Są to pary liczb (rektascensja i deklinacja) używane do zlokalizowania obiektów niebieskich. Są one podobne do długości i szerokości geograficznej na Ziemi. Położenie ciał na niebie określa się, podając deklinację powyżej lub poniżej równika
niebieskiego oraz rektascensję względem Punktu Barana.

Wszechświat
Całość czasoprzestrzeni, w której istniejemy, razem z materią i energią w niej występującą.

Wyciąg okularowy
Urządzenie teleskopu, które powoduje punktowe ogniskowanie promieni światła. Zwykłe ma mechanizm zębatkowy.

Wydajność kwantowa (Quantum efficiency)
Wielkość określająca jaka ilość fotonów padających na detektor CCD zamieniana jest na sygnał wyjściowy (ile elektronów zostało wybitych przy danej ilości padających fotonów).

Wysokość
Wysokość obiektu niebieskiego ponad horyzontem, mierzona w stopniach.

Ź

Źrenica wyjściowa
Parametr przyrządu optycznego, określający średnicę krążka światła wydostającego się z przyrządu i wpadającego do oka obserwatora. Ustalenie jego wartości polega na pomiarze lub obliczeniach - źrenica wyjściowa jest równa ilorazowi średnicy obiektywu do powiększenia przyrządu optycznego.



Z

Zakres powiększenia
Powiększenia uzyskane dla okularu o najmniejszej ogniskowej i dla największej. Aby w pełni wykorzystać możliwości teleskopu i móc cieszyć się dobrymi obrazami wystarczy 5-6 okularów o różnych ogniskowych.

Zwierciadło diagonalne/ pryzmat diagonalny (kątówka)
Dodatkowe oprzyrządowanie teleskopu umożliwiające prowadzenie wygodnych obserwacji szczególnie w przypadku refraktorów. Bez dodatkowych akcesoriów obraz uzyskany w teleskopie jest obrazem odwróconym. Zwierciadła i pryzmaty diagonalne dają obraz wyprostowany w osi poziomej (góra-dół), lecz będący odbiciem lustrzanym względem osi pionowej.


 Znaczenie terminów zawartych w leksykonie na podstawie  http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna  oraz opracowania https://www.astrozakupy.pl/page/Poradniki-i-artykuly/?id=15 oraz definicji własnych forumowiczów FA.